innan gátta

* * *

1) from within, from an inner part (reru þeir innan í móti þeim); læsti hón loptinu i., she locked the door from the inside;

2) internally, within; gengu þeir um kirkjuna i., all around the inside of the church; rak þá síðan um haf i., all about the sea; fyrir i., prep. with acc. Inside of, within; fyrir i. stokk, in-doors;

3) prep. with gen. Within; i. lítils tíma, within a short time, presently; esp. in a great many adverbial compds.

* * *

adv. [Ulf. innana = εσωθεν], from within, from an inner part; Ólafr hélt útan í fjörðinn …, þar reri innan í móti Erlendr, Hkr. i. 251; réru þeir innan í móti þeim, Fms. vii. 201: adv. from the inside, læsti hón loptinu innan, Nj. 7.

II. [A. S. innan; Dan. inden], within, chiefly with a prep., innan um, í, etc., with or without motion; láta boð fara hérað innan, N. G. L. i. 352: inwardly, within, inside, Greg. 19: within, sitja í dómhring innan, Grág. i. 78; um veröld innan, in all the world, 625. 163; senda um heim innan, Hom. 149; örkina reiddi um haf innan, Ver. 8; í valhnotar skurn innan, Fms. vii. 225; ok fannsk þar í innan eirteinn, ii. 129; hón seri því um gamman bæði útan ok innan, i. 9; rak þau síðan um haf innan, 226:—fyrir innan, see fyrir, p. 182, C. xi; fyrir innan Agðanes, Fms. i. 12; fyrir innan Þórsbjörg, iv. 12; fyrir innan Skarðsheiði, Eg. 754; svá mikit átti kirkjan fyrir innan sik, Vm. 36; fyrir innan stokk, in-doors, opp. to útan stokks, out-of-doors, Nj. 11, Grág. i. 333, Ísl. ii. 401: dropping the prep., kirkja á innan sik (i. e. as in-door’s inventory) krossa tvá, Vm. 1; þat sem henni (viz. the church) innan sik ok útan til heyrir, Dipl. ii. 13.

B. With gen. within; innan lítils tíma, within a short time, presently, Fms. iii. 133; innan mánaðar, within a month, Ann. 1362; innan þrjá tigi daga, Sks. 592; innan fára ára, Landn. 271, v. l.

II. but esp. in a great many adverbial COMPDS, followed by a genitive, within, inside of: innan-borðs, [Dan. inden-bord], on board, Eg. 161, Fms. iii. 181, Gísl. 49. innan-borgar, within the town, Fms. xi. 74, 76, Stj. 505. innanborgar-maðr, m. a townsman, 655 iii. 4. innan-brjósts, within one’s breast, inwardly. innan-búðar, within the booth, K. Þ. K. 26. innan-bæjar, innan-býjar, [Dan. ind-byggir], within town, in-doors, (see bær), Gþl. 139, Fms. ix. 465. innan-dura, in-doors, Gg. 15. innan-fjarðar, within the firth ( district), Gþl. 11. innan-fjórðungs, within the quarter, Grág. i. 470. innanfjórðungs-maðr, m. the inhabitant of a fjórðung, Grág. i. 351, ii. 198. innan-fylkis, within a fylki (q. v.), Gþl. 289. innan-garða, [Dan. inden-gierds], within the ‘yard,’ inside the fence, Pm. 102. innan-garðs, [Dan. inden-gaard], within doors. innan-gátta, within the door-groove, in-doors, Vm. 95. innan-gengt, n. adj. having a thoroughfare from within; var innangengt ór stofunni í matbúr; innangengt var í fjósit, Valla L. 218, Gísl. 28. innan-hallar, within the hall, Fas. i. 60. innan-handar, in hand, within reach, Nj. 105, Ld. 112, Fs. 24. innan-héraðs, within the hérað, Jb. 75, 338, 363, 422. innanhéraðs-maðr, m. an inmate of a hérað, Grág. ii. 405. innan-hirðar, within the hirð, Sks. 249, Nj. 6, Fms. xi. 72. innan-hrepps, within a Rape. innanhrepps-maðr, m. the inhabitant of a Rape, Grág. i. 293. innan-húss, within the house, in-doors, Fms. xi. 438, Gþl. 376, K. Þ. K. 3. innan-kirkju, within church, Fms. xi. 429, Vm. 6. innan-lands, [Dan. inden-lands], within the land, at home, opp. to abroad, Fms. i. 5, Hkr. i. 175. innanlands-fólk, n. the people of the land, opp. to foreigners, Fms. i. 37. innanlands-höfðingi, m. a native chief, Fas. i. 341. innanlands-menn, m. pl. natives, Fms. xi. 226. innan-rifja, within the ribs, inwardly, Bs. i. 305, Th. 15, Fas. i. 286. innan-skamms, yet a little while. innan-sóknar, within a parish. innansóknar-maðr, m. a parishioner. innan-stafs, within a paling, N. G. L. i. 244, Gþl. 437. innan-stokks, in-doors, Vm. 177 (of movables). innan-veggja, within the walls, Am. 45, Sd. 179, Vm. 108, Dipl. v. 12. innan-þinga, pl. within the parish, Vm. 92. innan-þings, within a þing ( jurisdiction). innanþings-maðr, m. the inhabitant of a þing, Grág. i. 101.

(pl. -ir), f.

1) the rabbet of a doorsill or doorpost; var hnigin hurð á gátt, the door was shut;

2) pl. doorway; innan gátta, indoors.

* * *

f. [gaatt, Ivar Aasen], the rabbet of a door-sill, against which the door shuts; hann gengr þá útar frá konungi til gáttar, to the door-sill, Jómsv. 12; hence such phrases as, hurð hnigin á gátt, a door shut but not locked, Gísl. 29, Fas. ii. 345; sá gægðisk út hjá gáttinni, Bárð. 171; cp. gætti; hurð á hálfa gátt, a door half open, = á klofa in old writers; innan-gátta, in-doors, Eb. 302; utan-gátta, out-of-doors, Stj. 436. gáttar-tré, n. a door-post, Gþl. 345.

II. in pl. the door-way, the place nearest to the door, Hm. 1; hón lauk upp hurðinni ok stóð í gáttum stund þá, Fb. i. 547.—Gátt is now in Icel. esp. used of the space (esp. in stalls) between the door-post and the wall, hence troða upp í gáttina, to fill up the ‘gatt.’

[g̊auʰtʰ:]

f gáttar, gáttir и gættir

1) дверной проём

2) отверстие, щель

(-s, -ar), m. wolf; ala e-m úlfa, to breed wolves for one, plan mischief (spyr ek þat frá, at Danir muni enn ala oss úlfa); fig. enemy.

* * *

m., úlf-gi, Ls. 39; [Ulf. wulfs; A. S. and Hel. wulf; Engl.-Germ. wolf; North. E. Ulf-, in pr. names, Ulpha, Ulverston; Dan.-Swed. ulv; cp. Lat. lupus and vulpes; Gr. λύκος]:—a wolf, Grág. ii. 122; lýsa þar vígi, … kallask hvárki úlfr né björn nema svá heiti hann, N. G. L. i. 6l; úlfa þytr mér þótti íllr vera hjá söngvi svana, Edda (in a verse); úlfa hús, wolf-pits, Gþl. 457: freq. in poets, where ‘to feed the wolf,’ ‘cheer the wolf’ are standing phrases, see Lex. Poët.: a warrior is hence called úlf-brynnandi, -gæðandi, -grennir, -nestir, -seðjandi, -teitir, i. e. the refresher, cheerer, … gladdener of the wolf; úlf-vín, wolf’s wine, i. e. blood, Lex. Poët.

2. sayings, fæðisk úlfr í skógi, the wolf is born in the wood, Mkv.; etask af úlfs munni, and úlfar eta annars eyrindi, see eta (2. δ); eigi hygg ek okkr vera úlfa dæmi, at vér mynim sjálfir um sakask, Hðm. 30; fangs er ván at frekum úlfi, see fang (III. 4); auðþekktr er úlfr í röð; þar er mér úlfs ván er ek eyru sé’k, I know the wolf when I see the ears, Fm. 35, Finnb. 244; hafa úlf undir bægi, evidently from the fable of the wolf in sheep’s clothes; sem úlfr í sauða dyn, Sd. 164; ala e-m úlfa, to breed wolves to one, brood over evil; spyr ek þat frá, at Danir muni enn ala oss úlfa, Fms. viii. 303, Kormak; sýna úlfs ham, to appear to a person in a wolf’s skin, i. e. savagely; eigi heldr þykkisk eg honum eðr öðrum fátækum prestum þann úlfs ham sýnt hafa, at þeir megi eigi mér opinbera neyð sína, H. E. iii. 438 (in a letter of bishop Gudbrand); hafa úlfs hug við e-n, má vera at Guðrúnu þykki hann úlfs hug við okkr hafa, Fas. i. 211; skala úlf ala ungan lengi, Skv. 3. 12; annas barn er sem úlf at frjá, Mkv.; úlfr er í ungum syni, Sdm. 35: for legends of were-wolves cp. Völs. S. ch. 8.

3. úlfa þytr, howling; þær báðu honum ílls á móti, var inn mesti úlfa þytr ( wailing) til þeirra at heyra, Grett. 98; finnr Sigmundr menn ok lét úlfs röddu, Fas. i. 131; úlfum líkir þykkja allir þeir sem eiga hverfan hug, Sól. 31.

II. in poets, wolves are the ‘steeds’ on which witches ride through the air during the night, Edda. At nightfall wizards were supposed to change their shape, hence the nickname kveld-úlfr, evening wolf, of a were-wolf; in Icel. the fretful mood caused by sleepiness in the evening is called kveld-úlfr; thus the ditty, Kveldúlfr er kominn hér | kunnigr innan gátta | sólin líðr sýnisk mér | senn er mál að hátta, Icel. Almanack 1870; or, Kveldúlfr er kominn í kerlinguna mína, the evening wolf has entered my child, a lullaby, Sveinb. Egilsson’s Poems, cp. en dag hvern er at kveldi kom, þá görðisk hann styggr, svá at fáir menn máttu orðum við hann koma; hann var kveld-svæfr, þat var mál manna at hann væri mjök hamramr, hann var kallaðr Kveldúlfr, Eg. ch. 1. In the mythology there is the wolf Fenrir, Edda; whence Úlfs-bági, the ‘Wolf’s foe’ = Odin, Stor.; Úlfs-faðir, the Wolf’s father = Loki, Ls.: mock suns were imagined to be wolves persecuting the sun, Gm. 37; hence in popular Icel., úlfa-kreppa, u, f. ‘wolf-strait,’ when the sun is surrounded by four mock suns (sól í úlfa kreppu), Ísl. Þjóðs. i. 658.

III. freq. in pr. names, Úlfr, Úlfarr, Úlf-hamr, Úlf-héðinn, Úlf-ljótr, Úlf-kell; women, Úlf-hildr, Úlf-eiðr, Úlf-rún; esp. as the latter part in men’s names, being then sounded (and often spelt) -ólfr, Ás-ólfr, Auð-ólfr, Bót-ólfr, Brynj-ólfr, Björg-ólfr, Eyj-ólfr, Grím-ólfr, Ing-ólfr, Ís-ólfr, Herj-ólfr, Þór-ólfr, Þjóð-ólfr, Stein-ólfr, Rún-ólfr, Ljót-ólfr, Örn-ólfr, Móð-úlfr, etc.: contracted are, Snjólfr = Snæ-úlfr, Hrólfr = Hróð-úlfr, Sjólfr = Sæ-úlfr, Bjólfr = Bý-úlfr = A. S. Beowulf (Bee-wolf, i. e. honey-thief, a name of the bear, from popular tales, in which the bear, being fond of honey, is made to rob hives; the name has of late been thus explained by Mr. Sweet).

adv.; see útan.

* * *

[Ulf. ûtana = ἔξωθεν], from without, from outside; gengu þeir útan brygginna, they went up by the pier (from the sea), Fms. ii. 281; ok er þeir sóttu út á fjörðinn, þá réru útan í móti þeim Rögnvaldr, then R. rowed towards them, coming from the outward, Eg. 386; skjóta útan báti, to put out a boat, Nj. 272; fyrir útan (with acc.), outside of a thing, opp. to fyrir innan, 271; útan at Hafslæk, Eg. 711; Strandmaðr útan, a man from the Out-Strand, Sturl. ii. 205; útan ór Þrándheimi, Fms. i. 36.

2. útan denoted the coming from without, of a voyage from Iceland to Norway, for to the Norse traders Iceland was an outlying country; also of a journey from Greenland to Iceland, Grág. i. 211; but the Icelanders also soon came to use it of going out of their own land; ferja e-n útan, fara útan, to go abroad, i. e. from Iceland, passim; fara útan, to go abroad, Grág. i. 99, 181, Nj. 94, Eg. 196, Ld. 230; spurði Þórarinn Glúm hvárt hann ætlaði útan sem hann var vanr, Th. asked G. if he intended to go abroad as he was wont, Nj. 22; meðan hann væri útan, whilst he was abroad, 4; þá var Valgarðr útan, faðir hans, 72, Ld. 254, passim (cp. út): then of other far countries, koma útan af Jórsalaheimi, Fms. vii. 74; útan af Africa, Ver. 51.

II. without motion, outside; útan á síðuna, Hkr. i. 239; útan ok sunnan undir eldhúsinu stóð dyngja, outside, towards the south, Gísl. 15; hón séri því um gammann bæði útan ok innan, both outside and inside, Fms. i. 9; jamt útan sem innan, Grág. i. 392, Greg. 19; þar útan um liggr inn djúpi sjár, Edda; lagðir í kring útan um, Eg. 486; jörðin er kringlótt útan, Edda; poki um útan, with a poke about it outside, wrapped in a poke, Ld. 188; skáli súðþaktr útan, Nj. 114.

III. conj. except, besides (Dan. uden); verðr fátt um kveðjur, útan þeir leggja skip saman, except that they …, Fms. x. 205; eigi skal hann, útan ( but) keypti, Gþl. 538; útan heldr, but rather, Stj. 10; útan eigi, 15; engi, útan synir Tosta, Hkr. iii. 170; engi hlutr útan sá einn, Fms. ii. 38: of whole sentences, útan þat skildi, at …, with that exception that, i. 21; fríðr at yfirlitum, útan eygðr var hann mjök, fine-looking, but that he had goggle eyes, Fas. iii. 298; fjögur ásauðarkúgildi, útan hann leysti þá þegar eitt í kosti, Dipl. v. 7; unless, kveðsk eigi við þeim vanbúinn, útan þeir sviki hann, Korm. 202, Fms. vi. 70.

2. without, with acc.; Scot. but, as in the motto of the Macphersons, ‘touch not the cat but the glove;’ útan alla prýði, Stj. 10; útan starf ok erviði, 38; útan frænda ráð, Hkr. i. 232; útan leyfi konungs, Gþl. 115; útan konungs rétt ok aðildar-manna, Orkn. 212; útan aðrar lögligar pínur, H. E. i. 478: gen., útan sætta, Nj. 250, 255; útan allrar saurganar, K. Á. 104; útan orlofs, Jb. 285.

3. outside of; útan kirkjugarðs, N. G. L. i. 352; útan Paradísar, K. Á. 104; útan arkarinnar, Stj.; útan borðs, héraðs, brautar, see B.

4. fyrir útan, outside, off, beyond, with acc.; fyrir útan boðan, Nj. 124; fyrir útan Mön, 271; fyrir útan Þjórsá, Landn. 299, Fms. x. 114; fyrir útan haf, Ver. 39; bar vápna-burð fyrir útan þat skip, Fms. vii. 232; fyrir útan rekkju hennar, Grág. i. 371; vera fyrir útan bardaga, Fms. vi. 137; fyrir útan silfr, gull, except, Grág. i. 397; Sks. 258, Fms. xi. 394, x. 403; fyrir útan leyfi, Sks. 548; fyrir útan allar flærðir, 358; fyrir smala-för útan, except, Grág. i. 147; fyrir þat útan, 139; þar fyrir útan (Dan. desforuden), Fms. iii. 44: as adverb, svá at af gengu nafarnar fyrir útan, Eb. 118; þá menn er land eigu fyrir útan, Grág. (Kb.) ii. 80.

B. In COMPDS, prefixed to gen.: útan-borðs, [Dan. udenbords], overboard, Sturl. i. 118, Fms. vii. 202, v. l. útan-borgar, out of town, Mar., Blas. 50, Fms. xi. 160. útan-bókar, without book; kunna, læra ú., by rote. útan-brautar, out of the way, left in the cold, Bs. i. 728, MS. 625. 189. útan-bæjar, outside the town, Arons S. (Bs. i. 517). útan-fjarðar, outside the firth, Vm. 165, N. G. L. i. 174. útan-fjórðungs, outside the quarter, Grág. i. 165: útanfjórðungs-maðr, m. a person living outside the quarter, Grág. i. 96. útan-fótar (opp. to innan-fótar), on the outside of the foot (leg), Nj. 97, Fas. iii. 357. útan-garða, outside the yard (house), Grág. ii. 222, 233, Fsm. 1. útan-garðs, outside the fence, Grág. i. 82, 448, ii. 263, N. G. L. i. 42: outside the farm, Ám. 6, 26. útan-gátta, out-of-doors, Stj. 436. útan-hafnarfat, an outer cloth. útan.-hafs, beyond the sea, Stj. 93. útan-héraðs, outside the district, Js. 92: útanhéraðs-maðr (- strákr), m. a man not belonging to the county, Ld. 228, 272, Bs. i. 627. útan-hrepps, outside the Rape, Grág. i. 293, 447: útanhrepps-maðr, m. an outsitter, Grág. i. 448, K. Þ. K. útan-lands and útan-lendis, abroad, Eg. 185, 195, 691, Hkr. ii. 114, Fms. iii. 118, vi. 233, vii. 121: útanlands-maðr, m. a foreigner, Grág. i. 224, ii. 405: útanlands-siðir, m. pl. outlandish, foreign manners, Fms. vii. 171. útan-lærs, outside the thigh, Eg. 298. útan-sóknar, out of the parish, N. G. L.: útansóknar-maðr, m. a man not of the parish, H. E. i. 483. útan-stafs, outside the border; eignir þær er ú. eru kallaðar ok í almenningum eru, N. G. L. i. 125. útan-steins, outside the stone, Fas. i. 514. útan-sveitar, out of the sveit: útansveitar-maðr, m. an alien to the sveit, Fs. útan-þinga, outside the parish, Pm. 47. útan-þings, outside the þing (the place), N. G. L. i. 63: útanþings-maðr, m. a man of another district, Grág. i. 85.